Wraz ze zmianami podatkowymi wprowadzonymi przez rząd RP od początku roku 2021 atrakcyjność spółki komandytowej zmniejszyła się. W sposób naturalny doprowadza to do większej ilości transakcji dotyczących spółek komandytowych i tworzy biznesową potrzebę przeprowadzenia wycen tych podmiotów.

Wraz ze zmianami podatkowymi wprowadzonymi przez rząd RP od początku roku 2021 atrakcyjność spółki komandytowej zmniejszyła się. W sposób naturalny doprowadza to do większej ilości transakcji dotyczących spółek komandytowych i tworzy biznesową potrzebę przeprowadzenia wycen tych podmiotów.

Właśnie… czy możemy mówić o wycenie spółki komandytowej? Faktycznie, przedmiotem wyceny może być:

• Całe przedsiębiorstwo spółki komandytowej lub jej zorganizowana część i/lub
• Udziały kapitałowe wspólników.

Wycena całego przedsiębiorstwa lub jej zorganizowanej części spółki komandytowej nie różni się pod względem metodologicznym w sposób istotny od wycen przedsiębiorstw spółek z ograniczonych odpowiedzialnością, czy też spółek jawnych.

Nieco inaczej przedstawia się sytuacja z wycenami udziałów kapitałowych wspólników. Jak dobrze wiemy, mamy dwa rodzaje wspólników; zgodnie bowiem z art. 102 Kodeksu Spółek Handlowych (dalej „KSH”) spółką komandytową jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona. W oczywisty sposób, wycena udziału kapitałowego komplementariusza może się różnić od udziału kapitałowego komandytariusza.
W tym miejscu warto dodać, że w świecie prawniczym przyjęło się mówić, zamiast o udziale kapitałowym, o ogóle praw i obowiązków odpowiednio komandytariusza i komplementariusza. Gwoli jasności, wynika to ze sformułowania art. 122 KSH używającego frazę „ogół praw i obowiązków” jedynie w odniesieniu do komandytariusza; niemniej jednak przyjęło się używać tego terminu też dla komplementariusza.

Wymieńmy główne aspekty do rozważenia przy wycenie ogółu praw i obowiązków wspólników spółki komandytowej.

Udział w zyskach i stratach

Zazwyczaj udział w zyskach i stratach jest regulowany przez umowę spółki. Praktycznie oznacza to, że udział w zyskach i stratach nie musi być odzwierciedleniem wkładów wniesionych przez poszczególnych wspólników, wspólnicy nie muszą mieć też równego udziału w zyskach. Należy też dodać, że udział w stratach nie musi być równy udziałowi w zyskach danego wspólnika. Możliwe jest nawet wyłączenie danego komandytariusza z udziału w stratach, co oczywiście przełoży się na wyższy udział w stracie pozostałych wspólników. Jeżeli umowa spółki nie wypowiada się na temat udziału w zyskach i stratach, udział ten jest proporcjonalny do wkładu wspólnika rzeczywiście wniesionego do spółki.

Jeśli wkład rzeczywiście wniesiony przez komandytariusza jest niższy od wartości wkładu umówionego, to zysk przypadający temu wspólnikowi za dany rok finansowy jest przeznaczany w pierwszej kolejności na uzupełnienie jego wkładu do spółki. Obowiązek taki będzie realizowany przez kolejne lata obrotowe, aż do osiągnięcia umówionego wkładu komandytariusza w pełnej wysokości.

Oddzielnym zagadnieniem do rozważenia jest poziom należności i zobowiązań pomiędzy wspólnikami a spółką. Poza sytuacjami, w których z racji prowadzonej działalności gospodarczej mają miejsce kontakty gospodarcze pomiędzy wspólnikiem a spółką i w sposób naturalny powstają wzajemne należności i zobowiązania, mamy też wzajemne rozliczenia wynikające z udziału w zyskach i stratach wspólnika w spółce. I tak w sytuacji, gdy pobrane zaliczki przez wspólnika na poczet zysku przekroczyły jego udział w rzeczywistym zysku, spółka będzie miała miejsce należność wobec wspólnika. W sytuacji przeciwstawnej – na przykład gdy wspólnicy uchwalili podział zysku za miniony rok i dany wspólnik nie otrzymał swojego udziału w zysku – będziemy mieli do czynienia z zobowiązaniem spółki wobec wspólnika. Generalnie, tego typu należności i zobowiązania będą miały charakter nieoperacyjny i powinny zostać odpowiednio uwzględnione w procesie wyceny.

W sposób oczywisty, uregulowania dotyczące udziału w zyskach i stratach mają kluczowe zagadnienie w przypadku wyceny ogółu praw i obowiązków wspólnika zyskownej spółki komandytowej, gdzie rozsądnie należy przyjąć zastosowanie podejścia dochodowego wyceny przedsiębiorstwa.

Reprezentowanie i prowadzenie spraw spółki

Zgodnie z art. 117 KSH spółkę reprezentują komplementariusze, których z mocy umowy spółki albo prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki. Komandytariusz może reprezentować spółkę jedynie jako pełnomocnik (art. 118 KSH). Odnośnie prowadzenia spraw spółki, komandytariusz nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki, z zastrzeżeniem że umowa spółki może stanowić inaczej (art. 121 KSH). W sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda komandytariusza, z zastrzeżeniem jednak, że umowa spółki może stanowić inaczej. Bardzo częstym rozwiązaniem jest sytuacja, w której jedynie komplementariusze reprezentują i prowadzą sprawy spółki, zaś w sprawach przekraczających zwykłe czynności spółki umowa spółki wyłącza zgodę komandytariusza.
Ze zrozumiałych względów zagadnienia prowadzenia spraw spółki, jaki i też wymagania zgody komandytariusza w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki – czyli zagadnienia kontroli - mają wpływ na wartość jego udziału kapitałowego.

Odpowiedzialność wspólnika

Komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli jedynie do oznaczonej kwotowo sumy komandytowej, która powinna być ustalona w umowie spółki (art. 105 i 111 KSH); odpowiedzialność komplementariusza jest nieograniczona. Gwoli jasności, wartość wkładu komandytariusza nie koniecznie musi się pokrywać z wartością sumy komandytowej (może być nawet niższa), z tym zastrzeżeniem, że nie można zwolnić komandytariusza z obowiązku wniesienia wkładu (art. 108 KSH). W tym miejscu warto wiedzieć, że zgodnie z art. 112 KSH komandytariusz jest wolny od odpowiedzialności w granicach wartości wkładu wniesionego do spółki. Praktycznie oznacza to, że w przypadku wniesieniu wkładu równego lub przewyższającego sumę komandytową komandytariusz nie będzie zobowiązany, w hipotetycznym negatywnym scenariuszu złej sytuacji finansowej spółki, do pokrywania zobowiązań spółki wobec wierzycieli. W przypadku gdy suma komandytowa przewyższa wniesiony wkład faktyczna odpowiedzialność komandytariusza za zobowiązania spółki ogranicza się do różnicy pomiędzy sumą komandytową a wniesionym wkładem. W tym miejscu warto poczynić zastrzeżenie - w przypadku zwrotu wkładu w całości albo w części odpowiedzialność komandytariusza zostaje przywrócona w wysokości równej wartości dokonanego zwrotu.

Podział majątku w przypadku likwidacji

Zgodnie z odesłaniem do regulacji o spółce jawnej (art. KSH 103) i zapisami art. 82 KSH, po spłaceniu wszystkich zobowiązań spółki oraz pozostawieniu odpowiednich kwot na pokrycie zobowiązań niewymagalnych lub spornych, pozostały majątek spółki likwidowanej dzieli się między wspólników stosownie do postanowień umowy spółki. W przypadku braku takowych postanowień umowy, spłaca się wspólnikom udziały (wkłady), a nadwyżkę dzieli się między nich w takim stosunku, w jakim uczestniczą oni w zysku. A co w przypadku powstania nieodoboru majątku – czyli braku pokrycia na spłatę zobowiązań i udziałów (wkładów) wspólników? Zgodnie z art. 83 KSH niedobór powinien zostać pokryty stosownie do postanowień umowy spółki, a w przypadku braku takowych postanowień, wspólnicy powinni pokryć niedobór w stosunku w jakim uczestniczą w stracie.

Uregulowania dotyczące podziału majątku mają szczególne znaczenie w sytuacji wyceny ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki przynoszącej straty, o złej sytuacji finansowej lub gdy umowa spółki została zawarta na czas oznaczony. W takiej bowiem sytuacji racjonalnym jest rozważać likwidację spółki i zastosowanie podejścia majątkowego wyceny przedsiębiorstw.

Przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika oraz wypowiedzenie umowy

Generalnie mamy trzy sytuacje dla możliwego przeniesienia (zbycia) ogółu praw i obowiązków wspólnika – umowa może:

• uniemożliwiać przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika,
• dawać pełną możliwość wspólnikowi przeniesienia ogółu jego praw i obowiązków na inną osobę (czyli bez konieczności zgody pozostałych wspólników),
• dawać możliwość wspólnikowi przeniesienia ogółu jego praw i obowiązków na inną osobę, z zastrzeżeniem jednak uzyskania zgody pozostałych wspólników (lub też pewnej części wspólników).

Rozwiązanie trzecie jest często stosowane i faktycznie oznacza ograniczoną możliwość dysponowania przez wspólnika ogółem jego praw i obowiązków (ograniczona płynność).

W odniesieniu do wypowiedzenia umowy spółki komandytowej przez wspólnika, taka możliwość zachodzi gdy umowę zawarto ją na czas nieoznaczony lub ewentualnie na czas życia wspólnika. Zgodnie z zapisami art. 103 KSH i, w dalszej konsekwencji, art 61 KSH wspólnikowi przysługuje prawo do wypowiedzenia umowy spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego. Termin sześciu miesięcy może być odpowiednio zmieniony przez umowę spółki. Zgodnie z art. 65 KSH wartość udziału kapitałowego wspólnika występującego oznacza się na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki. Jako dzień bilansowy przyjąć należy ostatni dzień roku obrotowego, w którym upłynął termin wypowiedzenia.

Powyższe zagadnienia mają wpływ na ocenę płynności ogółu praw i obowiązków danego wspólnika (dyskonto / premia z tytułu płynności).

Zmiana umowy spółki

Generalnie, sama umowa spółki decyduje o możliwościach jej zmiany. Najczęściej stosowane zapisy umowne to wymóg zgody wszystkich wspólników (wyrażonej w uchwale wspólników) na zmianę umowy lub wymóg podjęcia uchwały o zmianie umowy z udziałem wszystkich wspólników, jedynie z zastrzeżeniem bezwzględnej większości głosów.

Dostęp do informacji

Komplementariusze, generalnie z racji reprezentowania spółki i prowadzenia jej spraw, mają pełny dostęp do informacji na temat działalności operacyjnej spółki. Zakres dostępu do informacji dla komandytariusza jest z definicji ograniczony poprzez sam fakt ograniczeń w reprezentowaniu i prowadzeniu spraw spółki. Jednocześnie, zgodnie z art. 120 KSH komandytariusz ma prawo żądać odpisu sprawozdania finansowego za rok obrotowy oraz przeglądać księgi i dokumenty celem sprawdzenia jego rzetelności. Dodatkowo, na wniosek komandytariusza sąd rejestrowy może, z ważnych powodów, zarządzić w każdym czasie udostępnienie mu sprawozdania finansowego lub złożenie innych wyjaśnień, jak również dopuścić komandytariusza do przejrzenia ksiąg i dokumentów.

Ze zrozumiałych względów zagadnienia reprezentowania i prowadzenia spraw spółki, zmiany umowy spółki oraz dostępu do informacji – czyli zagadnienia kontroli - mają wpływ na wartość ogółu praw i obowiązków dla poszczególnych wspólników.

Podsumowując, dla wyceny ogółu praw i obowiązków wspólników kluczowym są zapisy umowy spółki. I oczywiście zdrowy rozsądek…